De eerstvolgende bijeenkomst van het Huizinga Research Network (Auto)biografie en Egodocumenten zal plaatsvinden op vrijdag 13 juni 2025, 14.00 uur (inloop vanaf 13.00 uur).
Locatie Potgieterzaal (Universiteitsbibliotheek, Singel 425, Amsterdam)
Lezingen:
Ad van de Staaij, Abraham Pauw in Odessa, 1804-1833
Er is betrekkelijk weinig bekend van ‘Nederlanders’ die na 1774 een bestaan opbouwden in ‘Nieuw-Rusland’, het gebied van de Krim en de noordelijke Zwarte Zeesteppe dat Catharina II in 1774 bij Rusland inlijfde. De bekendste is de Brabander Frans de Wolland die een belangrijke rol speelde als ingenieur van havens (zoals Odessa) en vestingwerken.
Voor een conferentie over de geschiedenis van de betrekkingen tussen ‘Nederland’ en ‘Oekraïne’ stuitte ik op Abraham Pauw. Hij werd in 1780 geboren als zoon van de Delftse burgemeester en was daarmee lid van een vooraanstaande Hollandse familie. De familie was orangist en Abraham vertrok na 1795 naar Engeland om dienst te doen in het leger van stadhouder Willem V. Na de ontbinding van dit leger in 1802 keerde Abraham terug naar Nederland en ging op zoek naar een betrekking. Hij belandde in 1804 in Odessa waar hij in de leer ging bij een Engels handelshuis. Twee jaar later stichtte hij zelf een handelshuis. Hij had succes, trouwde een dochter van een Franse vluchteling, stichtte een gezin en werd grootgrondbezitter met ongeveer 200 lijfeigenen. Delen van zijn correspondentie met zijn zwager en zuster bevinden zich in het Nationaal Archief. Ik overweeg deze als uitgangspunt te nemen voor een artikel over de lotgevallen van Abraham. Omdat ik tamelijk onbekend ben met de Nederlandse geschiedenis van deze periode, vertel ik graag wat ik tot nu toe te weten ben gekomen en op welke vragen ik nog geen antwoord heb.
Barbara Henkes, Jenever, walvistraan en goud. Een (post)koloniale familiegeschiedenis
De discussie over de Nederlandse betrokkenheid bij slavenhandel en slavernij is uitgemond in de recente excuses van de premier en de Koning. Met die excuses zou er geen punt, maar een komma geplaatst moeten worden: een vervolg. Dan is het zaak dat die komma niet wordt gevolgd door meer van hetzelfde, maar door nieuwe invalshoeken. In mijn geval door een (post)koloniale familiegeschiedenis. Die geschiedenis en de doorwerking daarvan in de hedendaagse verhoudingen spits zich toe op enkele hoofdrolspelers, met name August Henkes (1874-1954) en diens zoon Hendrik Jan Magallanes Henkes (1916-2001). In het kielzog van de WIC en de VOC exporteerde de firma Henkes jenever naar Nederlandse en andere Europese (voormalige) koloniën in West-Afrika, Zuidoost Azië, het Caraïbisch gebied en de beide Amerika’s. Daarnaast boden deze transnationale netwerken aan individuele familieleden de mogelijkheid om zich te vestigen buiten Europa.
Via de levensloop van August Henkes volgen we de vestiging van Europeanen in Patagonië, de zuidpunt van Chili; in zijn geval van 1908-1918. Slavernij behoorde tot het verleden, maar evengoed bezetten hij en andere ‘settlers’ het land van de gevestigde Selk’nam. Zij moesten plaatsmaken voor gouddelvers, schapentelers en walvisvaarders. De vervolging en moord op de Selk’nam en op de walvissen hing samen met de overtuiging dat de introductie van een Witte, Europese ‘beschaving’ – inclusief het kapitalisme en racisme die daarbinnen ontwikkeld waren – een gedeeld goed zouden zijn voor alle betrokkenen.
Naast zijn hernieuwde betrokkenheid bij de distilleerderij in Delfshaven zou August zich inzetten voor de ontwikkeling van een goudmijn in Noord-Portugal. Het verhaal na de komma richt zich in mijn project op de continuïteit van de Nederlandse expansiedrang en winstbejag na de afschaffing van de slavernij. Als nazaat (kleindochter) van August Henkes heb ik toegang tot persoonlijke documenten en amateur beeldmateriaal in combinatie met familieverhalen waardoor het een unieke geschiedenis wordt.
Aanmelden is niet nodig. Voor meer informatie: Rudolf Dekker, Van Breestraat 116, 1071 ZV Amsterdam (tel. 020-6719651)