Select Page

Promotie – Marieke Lefeber (Universiteit Utrecht)

Zet hem op een ton. Repertoire op bellenspeelklokken in het achttiende-eeuwse Nederland

Datum: 4 oktober 2017 – 10:30
Locatie: Academiegebouw, Domplein 29, Utrecht
Promotor(es): Prof. dr. Emile Wennekes

Rijke klokkenbezitters luisterden in de 18e eeuw naar eenvoudige en soms pikante deuntjes op hun bellenspeelklokken. Dit blijkt uit het promotieonderzoek van Marieke Lefeber-Morsman. Zij heeft onderzoek gedaan naar het repertoire van deze klokken die in bezit waren van welgestelde families. Zij promoveert op 4 oktober 2017 aan de Universiteit Utrecht.

Bellenspeelklokken

In de achttiende eeuw kon je nog niet luisteren naar opgenomen muziek. Wie wat te besteden had, kon wel muziek horen via een speelklok. Bellenspeelklokken – klokken waarbij melodieën werden gespeeld op een reeks bellen – kenden in de achttiende eeuw een bloeiperiode. De melodieën waren eigenlijk bedoeld om te waarschuwen dat de tijd werd geslagen. Daarom klonken ze ieder uur, half uur of zelfs kwartier.

Klokkenbezitters

De klokkenbezitters – of hun voorouders – waren rijk geworden van de handel en bekleedden nu vaak regentenfuncties; het waren bijvoorbeeld burgemeesters of bewindhebbers bij de V.O.C. Ze wilden maar al te graag op allerlei manieren hun rijkdom aan de buitenwereld laten zien.

Luchtige liedjes

Op de melodieën op de klokken moeten de klokkenbezitters ook liedteksten hebben gekend. Maar, hoe chique de eigenaren en de vertrekken met bellenspeelklokken ook waren, deze liedjes gingen vaak juist over heel luchtige onderwerpen. Het waren kluchtige liedjes over boeren, vrijages of drank. En soms waren de onderwerpen zelfs ronduit pikant en gingen ze bijvoorbeeld over amoureuze avontuurtjes, schaamhaar en vreemdgaan.

Bekendheid deuntjes

De klokkenbezitters kenden deze deuntjes niet alleen via hun klokken. De melodieën stonden ook in drukwerken of handschriften, waaruit ook welgestelde personen in hun vrije tijd musiceerden. Waar ook veel overlap mee blijkt te zijn is met de liedboeken, en dan vooral met de liedboeken die in de wat hogere klassen werden gebruikt. Bovendien waren de melodieën ook op carillons te horen.

Tentoonstelling

Van 12 oktober 2017 t/m 8 april 2018 leggen de chique bellenspeelklokken van Museum Speelklok een stukje pikante geschiedenis bloot in de tentoonstelling ‘Vieze liedjes op deftige speelklokken’. Dé tentoonstelling over guilty pleasures uit de 18de eeuw. Aanleiding voor de tentoonstelling is het promoveren van Lefeber. Zij is conservator in het museum.

Het promotieonderzoek is mede mogelijk gemaakt door het Meertens Instituut, Museum Speelklok, J.W. Strengers Frankfort Fonds (onderdeel van Prins Bernhard Cultuurfonds) en het Dr. J.J.L. Haspels Fonds (onderdeel van de Stichting Vrienden Museum Speelklok).